INDEX HOMOGENITY JAKO MÍRA VYROVNANOSTI POROSTU CUKROVKY

Homogeneity index as way of estimation uniformity of sugar beet plant on plantation

D. Ostrowska, K. Kucińska, A. Artyszak

Katedra Agronomii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Summary: Unequal standing of sugar beet roots and plant spacing have an influence on the scale of root losses during harvest. Than, irregularly heading roots (to high, too low or aslant) cause disturbances in process of technological beet processing and they also cause losses of sugar productivity. The direct influence on the correct machines work during sugar beet harvest and closely bound with this scale of losses, has the height of root growing over the soil surface and their mass. Given the necessity of decreasing these losses the attempt of defining of homogeneity index (HQ) of beet plants on plantation were investigated. The possibility of such estimations before harvest would permit on suitable regulation of heading apparatus and proper speed of working machines and tools. It would be one from some ways leading to increase of root crop by decreasing of harvest losses. Homogeneity of plantation should determine main criterion of quantitative and qualitative estimation of sugar beet root crop. More homogenous plantation means better use the potential crop abilities for given cultivar.

Key words: homogeneity index, sugar beet

Souhrn: Nerovnoměrnost v postavení kořenů cukrovky a v jejich rozmístění na jednotce povrchu má vliv na stupeň ztrát při sklizni. Nepravidelné zahloubení bulev (vysoké, nízké, nakřivo) ruší proces sklizně a je příčinou snížení produkce cukru. Přímý vliv na pravidelnost práce strojů při sklizni cukrovky a s tím spojenou velikost ztrát, má výška kořene a jeho hmota nad povrchem. Ve snaze minimalizovat ztráty byl podniknut pokus definovat index homogenity řepných rostlin (HQ) na poli (stostupňový bodovací systém). Možnost uskutečnění takového hodnocení porostu před sklizní by dovolilo přiměřenou regulaci zařízení ovládajícího vlastní seřízení výšky a rychlosti sklizňových strojů a nářadí. Mohla by to být jedna z cest vedoucích ke zvýšení sklizně a snížení sklizňových ztrát. Homogenita porostu může přesně určit hlavní kriterium kvantitativního a kvalitativního odhadu produkce cukrovky. Homogennější porost znamená lepší využití výnosového potenciálu dané odrůdy.

Klíčová slova: index homogenity, cukrovka

Wstęp

Polska po raz pierwszy w historii produkcji buraka cukrowego uzyskała w 2001 roku średni plon korzeni wynoszący 409, 5 dt ha-1. Jedną z przyczyn dość niskiego poziomu plonowania są straty surowca podczas zbioru. Na ich wielkość wpływ wywiera głównie zbyt niska i niejednolita obsada roślin na jednostce powierzchni. Nierównomierne rozmieszczenie roślin powoduje dużą zmienność masy korzenia (200 - 2000 g.) a zatem nierównomierne ich wyrastanie nad powierzchnię gleby, co rzutuje na wielkość strat masy korzenia i cukru podczas ogławiania i wyorywania (Kästner 1979, Malec 1983, Przybył 1996).

Celem pracy było zatem opracowanie indeksu jednorodności (HQ) jako miary wyrównania plantacji dla zminimalizowania strat podczas zbioru.

Ocena plantacji w oparciu o HQ pozwoliłaby na odpowiednie ustawienie urządzeń ogławiających i wyorujących, a także dobór prędkości roboczej maszyn do stanu roślin na danej plantacji.

Materiał i metodyka

Opracowanie niniejszego tematu oparto na wynikach badań reakcji 30 odmian krajowych i zagranicznych buraka cukrowego. Doświadczenia przeprowadzono w zróżnicowanych warunkach agroekologicznych, na terenie Polski i Brandenburgii w Niemczech, w latach 1974 - 1987 (Ostrowska 1981, 1988).

Opracowanie indeksu jednorodność (HQ) oparto na wynikach pomiarów 3 cech morfologicznych korzenia, a mianowicie:

1. wysokości wystawania korzenia nad powierzchnię gleby (HS)

2. długości technicznej korzenia (LR)

3. masy korzenia (MR)

Wyliczono także współczynnik odporności korzenia na wywracanie (WU = LR x HS)

Dla każdej z tych cech wyliczono:

4. średnią arytmetyczną (

)

5. odchylenie standardowe (s)

6. współczynnik zmienności (s %)

Omówienie wyników

Wysokość wyrastania korzeni nad powierzchnię gleby w 80 % powinna się mieścić w zakresie 30-60 mm, przy odchyleniu standardowym s w granicach 0-10 mm. Im wartość s jest mniejsza, tym liczba punktów jest wyższa, najwyższa - 25.

Wskaźnik odporności korzenia na wywracanie (WU) mieści się w szerokich granicach (od poniżej 3 do powyżej 7). Im wartość ta jest wyższa tym wyższa jest również liczba punktów.

Zmienność masy korzeni, wyrażona współczynnikiem zmienności (s %), waha się w szerokich granicach ponieważ w obrębie plantacji mogą występować korzenie o masie od 200 do 2000 g. Niski współczynnik zmienności świadczy o większym wyrównaniu roślin i otrzymuje najwyższą liczbę punktów.

Ocenę punktową poszczególnych cech zestawiono poniżej:

Table 1: Wysokość wyrastania korzeni nad powierzchnię gleby

(HS) mm	0 - 30	30 - 60*	60 - 90	>90
Punktacja	10	25	15	5

Table 2: Zmienność wyrastania korzeni nad powierzchnię gleby

Table 3: Wskaźnik odporności korzenia na wywracanie

Table 4: Zmienność masy korzeni

* - liczby podkreślone oznaczają wartości optymalne

Indeks jednorodności (HQ) dla określenia wyrównania plantacji buraków może w praktyce przybierać wartości w skali 100 stopniowej, przy czym przyjęto 5 przedziałów, a mianowicie:

Wyrównanie plantacjiwartość HQ

Bardzo dobre 100 - 80

Dobre 79 - 60

Średnie 59 - 40

Słabe 39 - 20

Bardzo słabe poniżej 20

Przykład obliczenia:

Średnie wyniki z pomiarów korzeni na danej plantacji: Ocena punktowa

- wysokość wyrastania korzeni HS = 27 mm (HS) = 10

- odchylenie standardowe s(HS) = 25 mm s (HS) = 10

- długość techniczna korzenia LR = 203 mm

- relacja LR/HS = 203/27 = 7,5 WU = 25

- współczynnik zmienności s % (MR) = 75 % s % (MR) = 5

Po podstawieniu danych liczbowych do wzoru na obliczenie indeksu jednorodności otrzymujemy:

HQ = x (HS) + s (HS) + WU + s % (MR)

HQ = 10 + 10 + 25 + 5 = 50

Uzyskana w wyniku bonitacji wartość 50 punktów, wskazuje na średni stan wyrównania plantacji.

Dla zapewnienia dobrych i bardzo dobrych wartości HQ = 100 - 60, wysokość wyrastania korzeni nad powierzchnię gleby powinna mieścić się w przedziale 30 - 60 mm, przy odchyleniu standardowym s = do 20 mm, przy średnim wskaźniku odporności korzeni na wywracanie powyżej 5 i współczynniku zmienności masy korzenia poniżej 30 %.

Posumowanie i wnioski

Nierównomierne wystawanie korzeni buraka cukrowego i ich rozmieszczenie na jednostce powierzchni rzutuje na wielkość strat masy korzeni podczas zbioru. Ponadto korzenie ogłowione nieprawidłowo (za wysoko, za nisko lub skośnie) powodują zaburzenia w procesie technologicznym przerobu buraków oraz przyczyniają się do obniżenia wydajności cukru.

Bezpośredni wpływ na prawidłową pracę maszyn podczas zbioru buraka cukrowego i związaną z tym wielkość strat, ma wysokość wyrastania korzeni nad powierzchnią gleby oraz ich masa. Mając na uwadze konieczność minimalizowania tych strat podjęto próbę zdefiniowania i opracowania indeksu wyrównania (HQ) roślin buraka na plantacji. Możliwość przeprowadzenia takiej oceny plantacji przed zbiorem pozwoliłaby na odpowiednią regulację urządzeń ogławiających i dobór właściwej prędkości roboczej maszyn i narzędzi. Byłaby to jedna z dróg prowadzących do zwiększenia plonu korzeni poprzez zmniejszenie strat przy zbiorze.

Wyrównanie plantacji powinno stanowić główne kryterium oceny ilościowej i jakościowej plonu korzeni buraka cukrowego. Im bardziej wyrównany jest stan roślin na plantacji tym wyższe jest wykorzystanie potencjalnej zdolności plonowania danej odmiany.

Spis literatury

KÄSTNER B. 1979: Untersuchung der Pflanzenverteilung in Zuckerrübenbeständen und deren Auswirkung auf Ertragsmerkmale und Form des Rübenkörpers. In: Untersuchung der Pflanzenverteilung. Arch. Acker - und Pflanzenbau und Bodenkunde, Berlin 23,4: 245-263

MALEC J. 1983: Straty przy zbiorze buraków cukrowych. Mech. Roln. 10: 30 - 32

OSTROWSKA D. 1981: Zmienność wystawania korzeni buraka cukrowego nad powierzchnię gleby. Wyd. SGGW, Warszawa

OSTROWSKA D. 1988: Einfluâgröâen auf erntemaschinengerechte Zuckerrübenbestände unter besonderer Berücksichtigung der Scheitelhöhe und ihrer Variabilität bei verschiedenen Genotypen von Beta vulgaris var. altissima Döll. Diss. B. Univ Humboldta, Berlin.

PRZYBYŁ J. 1996: Porównanie jakości maszyn do zbioru buraków. Burak cukrowy 3: 2 - 3.

Adresa autora