FAKTORY URČUJÍCÍ VÝNOS A KVALITU BULEV NA PRODUKČNÍCH PLOCHÁCH VE STŘEDNÍ EVROPĚ

Factors determining yield and quality of roots on commercial plantations in Central Europe

Z. Wyszyński, M. Kalinowska-Zdun, D. Gozdowski

Katedra Agronomi, Zakład Szczegółowej Uprawy Roślin SGGW Warszawa

Department of Agronomy, Warsaw Agricultural University

Summary: In 2000 a research was conducted on 113 plantations growing sugar beet in Łódź voivodship. The plantations characterized with root yield higher than 40 t.ha-1, i.e. above grand mean for Poland. Statistical evaluation of the effect of 10 analysed factors performed with the use of multiplied regression showed significant influence of five of them, i.e., sowing date, nitrogen fertilization, soil class, plant density and pH. They determined root yield on total in ca. 60 % (R2). In the plantation group of yields higher than mean a most significant role in yield forming played factors affecting sowing and length of vegetation period (especially in springtime), i.e., sowing date and plant density, on total 44,4%* of the effect. In these plantations there is still important role of soil factor as evaluated in the view of soil class and its pH (31,1 %). Also in the case of commercial plantations showing high yielding level a capital factor, i.e. nitrogen fertilization has very big effect on root yield - 24,6 %.

Key words: sugar beet, root yield, sugar content, agrotechnical factors

Souhrn: V Polsku je cukrová řepa pěstována při využití více technologií. Je to ovlivněno velkým počtem pěstitelů, kteří modifikují prvky vlastní technologie v souladu se svými finančními možnostmi i pracovními silami. Plochy cukrovky v období let 1990-2001 poklesly z 440 tisíc hektarů na 317 tisíc hektarů. Ve stejném období na jednoho pěstitele připadalo v průměru 1,15 ha (1990), nyní 3,17 ha (2001). V průměru odebírá cukrovar řepu od 1300 pěstitelů (2001). Nejvyšších výnosů bulev bylo dosaženo na nejlepších hlubokých půdách (pH nad 6,5) s vysokou zásobou P a K živin. Rovněž minerální hnojení bylo značně efektivní. Hnojení dusíkem v dávkách 160-200 kg.ha-1 a nad 200 kg.ha-1 přineslo přírůstek výnosu 10-26 % oproti dávkám do 120 kg.ha-1. Příznivě působily i vyšší dávky draslíku a fosforu. Výnos bulev pozitivně ovlivňoval i včasný termín setí a následně délka vegetační doby nad 190 dní, příznivě působila i vyšší hustota porostu s počtem jedinců nad 90 tisíc na hektar s výnosy 59,2 t.ha-1, porosty s počtem rostlin do 70 tis. na hektaru poskytly výnos 47,1 t.ha-1 . Půda, hnojení, termín výsevu a hustota porostu může ovlivnit výnos až ze 44 %.

Klíčová slova: cukrovka, výnos, cukernatost, agrotechnické faktory

Wstęp

Ocena plonowania buraka cukrowego na plantacjach produkcyjnych prowadzona w latach 1979 - 1995 pozwoliła na wycenę wpływu stosowanych czynników w technologii produkcji w gospodarstwach indywidualnych [1-7]. Badania prowadzone w tym przedziale czasu wykazały duże zróżnicowanie plonów i jakości technologicznej korzeni, a wpływ czynników agrotechnicznych determinujących plonowanie wynosił 30 - 35 % [6]. Współcześnie w Polsce liczba plantatorów buraka cukrowego produkujących surowiec do cukrowni wyraźnie zmalała (tab. 1), a powierzchnia średniej plantacji zwiększyła się. Mimo to ponad 63% uprawy buraków cukrowych w 2000 r stanowiły plantacje do 5 ha (fig. 1).

W Polsce burak cukrowy jest produkowany przy zastosowaniu wielu technologii. Ma na to wpływ wciąż duża liczba plantatorów, którzy modyfikują elementy technologii zgodnie z swoimi możliwościami kapitałowymi i zasobami siły roboczej.

Table 1. Number of farmers and area of sugar beet plantations in Poland

* effect of the factors significantly affecting was taken as 100 %

Fig. 1. Area structure of sugar beet plantations in Poland in 2000 year

W opracowaniu oceniono plonowanie buraków cukrowych na plantacjach produkcyjnych o powierzchni do 5 ha charakteryzujących się plonowaniem korzeni większym od średniej statystycznej dla Polski tj. powyżej 40t·ha-1.

Metodyka badań

Badania przeprowadzono na 113 plantacjach w północnej części woj. łódzkiego na terenie gminy Bedlno i Łęczyca (cukrownia Dobrzelin i Leśmierz). Dane o czynnikach technologii produkcji w okresie wegetacji pozyskiwano 3-4-krotnie poprzez wywiad i zapisywano w karcie technologicznej. Poza tym w okresie zbioru na plantacjach policzono końcową obsadę, ustalono zachwaszczenie wtórne i pobrano próby gleby do określenia elementów jej żyzności. Z każdej plantacji pobrano także próbę korzeni i określono w nich zawartość cukru, Plantacje były mierzone a plon korzeni zważono po dostarczeniu do cukrowni. Wyniki poddano ocenie statystycznej metodą regresji wielokrotnej. Oceniono zależność plonu korzeni i zawartość cukru od elementów technologii produkcji.

Omówienie wyników

Uzyskane wyniki plonu korzeni i zawartości cukru przedstawiono na tle badanych elementów technologii produkcji (tab. 2-5). Stosowane technologie produkcji charakteryzują się dużą zmiennością poziomów omawianych czynników agrotechnicznych. Oczywistym jest, że największe plony korzeni uzyskano z plantacji uprawianych na najlepszych glebach zaliczonych do II klasy bonitacyjnej o kwasowości zbliżonej do obojętnej (pH>6,5) charakteryzujących się bardzo wysoką zasobnością w P2O5 i K2O. Plony korzeni z plantacji uprawianych na glebach klasy IVb były mniejsze o 16,9 t·ha-1 tj. o 28,8% w porównaniu z plonami z gleb II klasy. Różnica plonów z plantacji o pH>6,5 i <5,0 wyniosła 11,1 t ha-1 tj. o 20,0 %. Natomiast plony korzeni z pól o bardzo niskiej zasobności gleb w P2O5 i K2O były odpowiednio mniejsze o 15,5 t· ha-1 i 11,8 t· ha-1 tj. 27,6 i 20,2%od plonów uzyskanych na polach o bardzo dużej zasobności w te składniki. Nawożenie mineralne na badanych plantacjach charakteryzowało się dużą efektywnością. Stwierdzony przyrost plonu korzeni przy dawkach przekraczających 200 kg N·ha-1 i 160 kg K2O wyniósł 12,1 i 11,3 t·ha-1 tj. 25,8 i 22,3% w porównaniu z nawożeniem mniejszym od 120 kg azotu i od 80 kg potasu na 1 ha. Dawki fosforu wyższe od 160 kg P2O5·ha-1 nie powodowały przyrostu plonu korzeni, (ponieważ udział plantacji o bardzo niskiej i niskiej zasobności był nieduży ok. 20%). Największy plon buraków cukrowych uzyskano z plantacji o nawożeniu fosforem w przedziale dawek od 120 do 160 kg P2O5·ha-1.

Czynnikiem w największym stopniu determinującym plon korzeni był termin siewu. Plon z plantacji zasianych po 25.IV był mniejszy o 16,0 t·ha-1 tj. 26,7 %. w porównaniu z plonem z plantacji o terminie siewu do 10.IV. Także największy plon korzeni uzyskano z plantacji o najdłuższym okresie wegetacji przekraczającym 190 dni. Końcowa obsada roślin wyższa od 90 tys.·ha-1 pozwalała na uzyskanie plonu korzeni większego o 12,1 t·ha-1 tj. 25,8% w porównaniu do plantacji z liczbą roślin mniejszą od 70 tys·ha-1. Podstawowa cecha wartości technologicznej, % zawartość cukru najsilniej była skorelowana z plonem korzeni. Największą zawartością cukru charakteryzowały się korzenie buraków z plantacji o mniejszym poziomie plonów.

Ocena statystyczna wyników pozwoliła na sklasyfikowanie wielkości wpływu 10 badanych czynników agrotechnicznych, z których 5 wykazało istotny wpływ na kształtowanie się plonu korzeni (termin siewu, nawożenie azotem, klasa gleby, obsada i pH). Determinowały one wysokość plonu korzeni łącznie w około 60% (współczynnik R2 wyniósł 60,1 %).

Table 6. Evaluation of the effect of factors according to multiplied regression

Podsumowanie

W grupie plantacji o plonach większych od średnich najistotniejszą rolę w kształtowaniu plonu odgrywają czynniki decydujące o siewie i długości okresu wegetacji, (szczególnie w okresie wiosennym) tj. termin siewu i obsada, łącznie 44,4%* wpływu. Na tych plantacjach nadal dużą rolę spełnia czynnik gleby oceniony przez klasę gleby i jej pH (31,1%). Również na plantacjach produkcyjnych o wysokim poziomie plonowania czynnik kapitałowy, tj. nawożenie azotem wykazuje bardzo duże działanie na plon korzeni - 24,6%.

Literatura

KALINOWSKA-ZDUN M., Wyszyński Z., 1984: Badania nad ważniejszymi czynnikami limitującymi plonowanie buraków cukrowych w rejonie centralnej i wschodn9iej Polski. s. 171-185, Wyd. SGGW, T.1 s.271

KALINOWSKA-ZDUN M., Wyszyński Z., 1985: Ocena ważniejszych czynników warunkujących plonowanie buraków cukrowych w woj. płockim w latach 1979, 1980 i 1982. s. 113-131, Wyd. SGGW, T. 4, s. 140.

WYSZYŃSKI Z., KALINOWSKA-ZDUN, 1991: Nawożenie mineralne na plantacjach produkcyjnych a plony i jakość korzeni buraków cukrowych. s. 301-307, Zesz. Naukowe AR w Krakowie, Nr 262, z. 34.

ROSZKOWSKA B., WYSZYŃSKI Z., 1996: Warunki i możliwości uprawy buraków cukrowych na terenie działania cukrowni Łapy. s. 65-86, Studia Ekonomiczne - Uniwersytet w Białymstoku, T. III.

WYSZYŃSKI Z., KALINOWSKA-ZDUN M., MĄDRY W., LAUDAŃSKI Z., ROSZKOWSKA B., ROZBICKI J., 1998: Agronomical and environmental factors affecting sugar beet yielding in central and eastern Poland. s. 183-192, Scientia Agriculturae Bohemica, (3-4)

ROSZKOWSKA B., KALINOWSKA-ZDUN M., 2001: Dyscyplina technologiczna i jej przestrzeganie w produkcji buraka cukrowego. Rocz. Nauk Rol. ser. A (w druku)

Publikacja zbiorowa 2001: Rynek Cukru nr 20, IERiGŻ Warszawa, Grudzień 2001.

Adresa autora

* wpływ czynników działających istotnie przyjęto jako 100%

Table 2. Root yield and sugar content depending on soil class, sowing date and length of vegetation period

Table 3. Soil pH, its content, P2O5 and K2O vs root yield and sugar content

Table 4. Root yield and sugar content depending on nitrogen, phosphorus and potassium rates

Table 5. Plant density vs root yield and sugar content